ZOŠTO PRETSEDATELOT NE E VRHOVEN KOMANDANT

Pišuva Todor PETROV

Spored členot 79 od Ustavot “(1) Pretsedatelot na Republika Makedonija ja pretstavuva Republikata. (2) Pretsedatelot na Republikata e vrhoven komandant na vooruženite sili na Makedonija. (3) Pretsedatelot na Republikata svoite prava i dolžnosti gi vrši vrz osnova i vo ramkite na Ustavot i zakonite.“

No, od govorot na pretsedatelot na Republikata Ǵorge Ivanov na 18 avgust 2017 godina – na Denot na Armijata, javnosta dozna deka ARM bila angažirana bez negova soglasnost! Ovaa izjava sama po sebe e alarmantna, zatoa što pretstavuva suspenzija na ustavniot poredok i mek državen udar. Prašanjeto e koj gi zloupotrebil ustavnite ovlastuvanja i ja angažiral Armijata bez naredba na Vrhovniot komandant na Vooruženite sili na Makedonija?! I što ako utre taa praksa se povtori?!

No, da trgneme od početokot … da vidime od koga počna ovaa ustavna derogacija na pretsedatelot na Republikata od Vrhoven komandant na Vooruženite sili na Makedonija, do Vrhoven komandant na Armijata na Republika Makedonija, se’ do angažiranjeto na Armijata bez soglasnost na pretsedatelot na Republikata…

Na parlamentarnite izbori održani na 18.X i 1.XI.1998 godina na vlast dojde koalicijata predvodena od VMRO DPMNE so Demokratskata alternativa i DPA. Vo periodot od 30.XI.1998 do 1.XI.2002 funkcijata premier ja vršeše Ljubčo Georgievski. Za vreme na negoviot mandat pet pati e izvršena rekonstrukcija na Vladata: 19.V.1999, 27.XII.1999, 27.VII.2000, 30.XI.2000 i 13.V.2001 koga za vreme na vojnata vo Makedonija e formirana široka koalicija vo čij sostav vleze i SDSM so potpretsedatel na Vlada i ministri za nadvorešni raboti i za odbrana. Ministrite od SDSM podnesoa ostavki na 22.XI.2001, po što bea izbrani novi ministri vo vladata na premierot Georgievski.

Prviot Zakon za odbrana, posle disolucijata na poranešna SFR Jugoslavija, vo suverena i samostojna država Makedonija, Sobranieto go donese na sednicata održana na 14.II.1992 (“Služben vesnik na Republika Makedonija“ broj 8/1992).

Vtorpat Zakon za odbrana, Sobranieto donese na sednicata održana na 30.V.2001 (“Služben vesnik na Republika Makedonija“ broj 42/2001) vo vreme na širokata vladina koalicija, po predlog na togašniot minister za odbrana od SDSM Vlado Bučkovski, koga pretsedatel na Vladata beše Ljubčo Georgievski, a pretsedatel na Republikata Boris Trajkovski od 15.XII.1999 do atentatot na 26.II.2004. Od 13.V.2001 minister za vnatrešni raboti beše Ljube Boškovski, koj ja nasledi Dosta Dimovska.

Vo vojnata 2001 godina, VMRO-DPMNE povikuvaše na mobilizacija, SDSM svoite členovi gi odvraḱaše od mobilizacija i regrutacija. Vo mandatot na Vlado Bučkovski za minister za odbrana, SDSM go pacifizira ministerstvoto za odbrana, a VMRO-DPMNE za smetka na toa go militarizira ministerstvoto za vnatrešni raboti. I praktično MVR dobi Generalštab so site armiski formacii, kako supstitut na pacifikacijata vo Ministerstvoto za odbrana što ja vršeše SDSM.

Vo uslovi na široka koalicija, po predlog na Vlado Bučkovski, Sobranieto go donese noviot Zakon za odbrana, na sednicata održana na 30.V.2001. Za žal, so Zakonot za odbrana se izvrši podelba na Vooruženite sili na Makedonija. Namesto edinstvo i subordinacija, MVR ostana pod kontrola na VMRO-DPMNE, a ARM pod kontrola na SDSM. Vo taa podelba na Vooruženite sili na Makedonija, imajḱi predvid deka pretsedatelot na Republikata po Ustav istovremeno e Vrhoven komandant na Vooruženite sili na Makedonija, so Zakonot za odbrana, ustavnata funkcija na pretsedatelot na Republikata od “Vrhoven komandat na Vooruženite sili na Makedonija“, što podrazbira site lica vooruženi vo soglasnost so Zakon, odnosno i MVR i ARM zaedno so se rezervniot sostav, SDSM ja derogira vo “Vrhoven komandant na ARM“.

So členot 28 od Zakonot za odbrana, za komanduvanjeto vo Armijata e utvrdeno deka “(1) Pretsedatelot na Republikata e vrhoven komandant na Armijata. (2) Komanduvanjeto so Armijata, pretsedatelot na Republikata go sproveduva preku ministerot za odbrana, vo soglasnost so Ustavot i ovoj zakon. (3) So edinicite na Armijata neposredno komanduvaat načalnikot na Generalštabot na Armijata i komandantite na voenite edinici i ustanovi, vo soglasnost so propisite za komanduvanje doneseni od pretsedatelot na Republikata. (4) Komanduvanjeto vo Armijata se zasnova vrz principite na ednostarešinstvo, subordinacija i edinstvo vo komanduvanjeto pri upotreba na silite i sredstvata. (5) Naredbite na pretpostaveniot starešina vo Armijata ne se izvršuvaat ako nivnoto izvršuvanje pretstavuva krivično delo.“

So členot 28 stav 1 od Zakonot za odbrana, ustavnata pozicija na pretsedatelot na Republikata kako Vrhoven komandant na Vooruženite sili na Makedonija beše derogirana vo Vrhoven komandant na Armijata so dopolnitelno ograničuvanje vo stavot 2 “Komanduvanjeto so Armijata, pretsedatelot na Republikata go sproveduva preku ministerot za odbrana, vo soglasnost so Ustavot i ovoj zakon.“

Komandite na pretsedatelot na Republikata kako Vrhoven komandant na Armijata, ministerot za odbrana na SDSM gi suspendira bez negova soglasnost. Podocna, Ustavniot sud so Odluka U.br.135/2001 i U.br.155/2001 od 18.IX.2002 go ukina členot 28 stav 2 od Zakonot za odbrana so obrazloženie deka “Pretsedatelot na Republikata kako vrhoven komandant vo soglasnost so principot na hierarhija vo komanduvanjeto kako najvisok starešina neposredno komanduva so Armijata preku načalnikot na Generalštabot, a ne preku ministerot za odbrana.“ Istovremeno, Ustavniot sud “oceni deka so sproveduvanjeto na komanduvanjeto so Armijata preku ministerot za odbrana se vrši podelba na funkcijata meǵu Pretsedatelot na Republikata, kako Vrhoven komandant na Vooruženite sili i Ministerot za odbrana kako starešina na organ na uprava, a so samoto toa i do ograničuvanje na ingerenciite na Vrhovniot komandant.

Voedno, vakviot način na komanduvanje so Armijata znači mešanje na komandnite i izvršnite funkcii na ministerot, što vo Armijata ne e dopušteno, odnosno ministerot za odbrana kako člen na Vladata ne može da vrši komandni funkcii vo Armijata. Imajḱi gi predvid navedenite ustavni odredbi i predvideniot način na komanduvanje so Armijata preku ministerot za odbrana utvrden vo člen 28 stav 2 od Zakonot za odbrana, Ustavniot sud oceni deka so toa se otvara možnost za povreda na principot na ednostarešinstvo, principot na subordinacija i principot na edinstvo vo komanduvanjeto pri upotreba na silite i sredstvata i komanduvanjeto so Armijata, poradi što osporeniot člen ne e vo soglasnost so Ustavot i poradi toa se ukinuva“.

Praktično, Makedonija od 30.V.2001, spored Zakonot za odbrana na Vlado Bučkovski, nema “Vrhoven komandant na Vooruženite sili na Makedonija“ kako što utvrdil Ustavot, tuku “Vrhoven komandant na Armijata na Republika Makedonija“. Od 30.V.2001 Makedonija nema Vrhovna komanda na Vooruženite sili na Makedonija. Od 30.V.2001 do 22.XI.2001 za vreme na širokata koalicija, komandite na pretsedatelot na Republikata bea suspendirani od ministerot za odbrana od SDSM, Vlado Bučkovski. Zatoa i negova E komandnata odgovornost za site zaginati pripadnici na Vooruženite sili na Makedonija za vreme na vojnata 2001 godina! Za žal, nikoj ne pokrena prašanje na politička i krivična odgovornost, nikoj ne odgovaraše za zaginatite pripadnici na Vooruženite sili na Makedonija.

Macedonian Army (ARM) formal parade

Poradi otsustvo na Vrhovna komanda na Vooruženite sili na Makedonija, vo vojnata 2001 godina, bez subordinacija i edinstvo vo komanduvanjeto pri upotreba na silite i sredstvata, sveži se seḱavanjata, ḱe se ispotepaa pripadnicite na MVR i ARM meǵusebe, za vreme na voenite dejstvija vo Aračinovo poradi nesubordinacija vo koordinatite na dviženjeto i napadite.

I, konečno, da se vratime na 18 avgust 2017 godina, na Denot na ARM, koga pretsedatelot na Republikata otvoreno progovori deka organite na državnata vlast imaat obvrska da go počituvaat zakonot i redot za toa kako se upotrebuva vojskata pri spravuvanjeto so elementarni nepogodi i pri proglasena krizna sostojba, mislejḱi pred se na načinot na angažiranje na Armijata pri spravuvanjeto so požarite i drugite elementarni nepogodi. Pretsedatelot obvini deka se’ počesto se slučuva ARM da bide angažirana bez negova odluka i baz za toa da bidat ispolneti uslovi za proglasuvanje krizna sostojba.

Vo Zakonot za odbrana jasno se naveduva načinot za učestvoto na armijata vo otstranuvanjeto na posledicite od vonredna i krizna sostojba. Vo člen 40 e navedeno deka “naredbata za učestvo na Armijata vo otstranuvanjeto na posledicite od vonredna i krizna sostojba donesuva pretsedatelot na Republikata”. Dodeka upatstvo za načinot na učestvo na Armijata vo saniranje na vakvite sostojbi nosi ministerstvoto za odbrana. Spored Zakonot za odbrana, ARM dava poddrška samo na policijata, no ne i na drugite državni organi, kako na primer na Direkcijata za zaštita i spasuvanjeto vo slučajot so požarite, koi i onaka tenkiot budžet na ARM go čineja okolku polovina milion evra.

Pretsedatelot na Republikata na 18.VIII.2017 reče deka vo idnina ARM ḱe ima 4 glavni zadači: prvo, ḱe pomaga vo spravuvanjeto so prirodni nepogodi, vtoro ḱe bide poddrška za policijata pri borba so terorizam vo urbani sredini, treto zaštita na granicite od ilegalnata migracija i četvrto odbranata od sajber napadi. No, ostanuva gorlčivoto soznanie: Najgolemata havarija na sistemot na odbranata i bezbednosta, deka Makedonija nema Vrhovna komanda na Vooruženite sili na Makedonija!

Razdrobena e vo Direkcija za spasuvanje i zaštita, Agencija za upravuvanje so krizi, Vrhoven komandant na ARM – site protiv sekogo i nikoj za nikogo, site za nikade… Nekoordinacijata meǵu ovie subjekti ja počuvstvuvavme pri lanskite poplavi vo Gazi Baba… Posledicite od otsustvoto na edinstvena Vrhovna komanda na Vooruženite sili na Makedonija, pri ne daj Bože voena ili vonredna sostojba, ḱe ni se vratat kako bumerang po tilot na site. Toa vo 2001 godina ne čineše kapitulacija pred teroristite, koi otposle stanaa vlast, a denes rešavaat koj od Makedoncite ḱe formira Vlada…