Distinguished attendees,

The Constitution of the Republic of Macedonia obliges me, as President of the Republic of Macedonia, to address the Assembly on issues under my competence at least once a year. On this occasion and from the Assembly, I also wish to address Macedonian citizens on the most important issues that our Republic has been facing.

In this past year, as President of the Republic of Macedonia, I cooperated with the Government on various issues of shared competence. In the area of foreign policy, I accepted all quality government proposals for ambassadors, whom I believed would represent the Republic of Macedonia abroad in a professional manner. We also reached agreement on the new Governor of the National Bank of the Republic of Macedonia. I appointed a new Chief of the General Staff of the Army of the Republic of Macedonia. My cooperation with the Assembly was on the appointment of two new judges of the Constitutional Court. Such cooperation for the good of the country is indispensable in any cohabitation. However, there are reasons of essential importance of putting our cohabitation to the test.

Before anyone thinks that this will be my final address, my summary on what has been done in the second term of office, I wish to state the following. It is still early for a summary. When, on May 12, 2014, I took this office for the second time, it was here, in this very hall, that I gave a solemn pledge that as President of the Republic of Macedonia and Supreme Commander of the armed forces I would defend the sovereignty, territorial integrity and independence of the Republic of Macedonia against internal and external challenges, threats and risks. In that statement, I said I would defend the Constitution and constitutional order of the Republic of Macedonia. Today, from this same place, I repeat that I will observe that pledge until the very last day of my term of office. And I have no intention to do otherwise.

There is a very solid reason behind my decisiveness. It is exactly during this second term of office that the Republic of Macedonia is facing both internal and external threats and risks for its sovereignty, territorial integrity and independence.

It is said that truth pierces through the lies; it uncovers failed promises and sheds a light on a guilty conscience. And there is a lot of guilty consciences as regards the Republic of Macedonia.

Distinguished attendees,

Recently, in Paris, I participated in the events commemorating 100 years since the end of the First World War. All participants were invited to donate a book in the so-called Library of Peace. In that French library, I donated the book “The Macedonian Knot” written by the first German Ambassador in the Republic of Macedonia, Mr. Hans Lothar Steppan. Why that particular book? It is because the unresolved Macedonian question was a reason for the Balkan wars and influenced the alliances in both the First and the Second World War.

In order to be sustainable, peace must be fair. And the fairness of an order, including international order, is seen from the way it treats the smallest peoples and states. The Macedonian knot started slowly unravelling with the creation of ASNOM Macedonia and the declaration of an independent Republic of Macedonia. What is very important is the fact that the Macedonian knot cannot be simply cut, but must be very carefully untangled. Because, by cutting the knot, one cuts and divides the Macedonian people. As all my predecessors did, as President of the Republic of Macedonia I too worked on untangling that knot. I was aware that there are issues that cannot be negotiated, acquired rights that cannot be discussed, red lines that cannot be crossed. However, in the past two years, there came someone to power, who thought that cutting the knot would be sufficient for resolving the Macedonian question, and this – at any price.

That is the essence of the problem. When you are ready to resolve an issue at any price, then the price you pay is the highest. The price for resolving the Macedonian question in this manner is a legal and historical deletion of Macedonian people because, without the Macedonian people, Macedonian identity and Macedonian language, there will no longer be a Macedonian question. In other words, the question of identity will be resolved through its deletion. With this, the Republic of Macedonia and the Macedonian people have been pushed into a legal, political and historical abyss. The Pandora’s box has been opened and now almost everyone believes they have the right to deny what is our acquired right. And this at several levels and on several occasions.

Let me start from the end, which is the Prespa Agreement.

Since the beginning of our independence, Greece has been objecting our right to self-determination; it took away our right to prosperity and now, 27 years later, it puts into question our right to existence. The tragedy is in that, it is doing this thanks to the Prespa Agreement. Adopted under the excuse that it should end the name dispute with Greece and open the path towards membership in the European Union and NATO, this Agreement actually puts an end to the Republic of Macedonia as we know it. The Agreement violates internal law clauses of fundamental importance. The text of this Prespa Agreement has been drafted without a national consensus, without my knowledge and without my consent as President of the Republic of Macedonia.

And yet, there was one thing that stood in its way. It was the people’s fundamental right to self-determination. In a Republic, only the people have the right to manage themselves and decide on their life; to choose their name and the name of the country they established, the language they speak and the culture they build. This is why this Government and this parliamentary majority asked the people to agree on that change – in order to interpret the legal deletion of Macedonian people as its own personal will.

On September 30, a referendum was held, whereby Macedonian people were asked to state their opinion on the Prespa Agreement. On that referendum, people were given a false alternative. They had to choose between prosperity and identity as if there is such a thing as prosperity without identity.

During the referendum campaign, the Government claimed that the Prespa Agreement recognizes Macedonian people, protects Macedonian language and strengthens Macedonian identity.

Official Athens denied all statements of our Government. Greek Prime Minister Tsipras stated on several occasions that the Agreement does not recognize Macedonian people and Macedonian identity. Recently, Greek President Pavlopoulos confirmed that he would not accept a frivolous interpretation of the agreement.

Of all these issues, I will only refer to the Macedonian language. It is claimed that with the Prespa Agreement, the Macedonian language will finally be protected. Protected with what? How can this government state that they have fought and won an inalienable right? The Macedonian language was fought for and won by those who had the courage to speak it when it was forbidden; to codify it when it was denied; to promote it when it was ignored. They were the one who protected the Macedonian language, and this government merely reduced it to a bargaining chip. The current government started bargaining with the ones who pretend to hold the key to our past and dispute our historical right to existence and self-determination. Instead of protected, the Macedonian language has been exposed to the attacks of those who contest it, and by trying to delete or rename it, they exercise oppression over Macedonian identity.

The risk was enormous. The referendum of September 30 could have brought the Republic of Macedonia into a state of submission and dependence to another state.

In such unhealthy circumstances, the immunity of the Macedonian society woke up against the imposed solution. The referendum was unsuccessful. With the insufficient turnout at the referendum, the people spoke against premature, imposed and detrimental solutions made without a previous national consensus. On September 30, by not voting, the quiet majority made a loud vocal decision. A decision that no one has a mandate by the people to change the Constitution in order to change the constitutional name and that no one has the right to trade our identity.

The biggest success of this Government is that it convinced the international community that the referendum would be a success and that the people would support the Prespa Agreement. But at the end of the day, the representatives of the international community also faced the fact that the people rejected this agreement. Immediately after that, the Government started looking for excuses and someone to blame for that failure.

My message is not to look for excuses. The reason for the failure of the referendum is very simple. The people recognized the blackmail and rejected it.

The fate of the people depends on the fate of the country. But the fate of the country also depends on the political maturity of its people. By boycotting the referendum, the people defended their right to existence and preserved their acquired right to self-determination. And I am convinced that one day, a generation of politicians will come who will hold on to what someone is ready to easily give up on now.

In my address at the United Nations, I already spoke on this issue. Opportunities always exist, both in terms of our relations with Greece and the relations at home.

First, resetting our relations with the Republic of Greece and going back to the authentic and non-imposed confidence-building measures that had started giving results. However, in order to achieve this, both Greek and Macedonian society should learn how to live together in spite of their deepest differences and perceptions.

Second, resetting of the national consensus in the Republic of Macedonia. We should discuss and consider options for resolution of the issue in accordance with international law, through the respect of our fundamental right to self-determination. This, however, takes political will here, in our country.

Distinguished attendees,

In any functioning democracy, a failed referendum would have meant the end of the process. The will of the people expressed on a referendum is a guideline. A sign of democratic maturity is to have decision makers follow that guideline because citizens are the first and only source of legitimacy.

Unfortunately, this was not our case. In spite of official results, we saw attempts for a loose interpretation of the Constitution and laws of the Republic of Macedonia, in order to present the failed referendum as a success, both in the eyes of the domestic and the international public.

The majority in the Assembly not only failed to respect it, but they went against the will of the people.

The Republic of Macedonia is our common home. Your intention is to reconstruct it by removing its main pillars and dig around its foundations. The main pillars are the Constitution and the laws. The foundations are the key state-establishing documents of ASNOM. Where is the awareness that with this, we are at risk to live in a home with dug out foundations and fragile pillars? Is that the home we are willing to leave to our children and grandchildren?

The Preamble of the Constitution is the grand narrative on how the people created their country. The Preamble notes the moment of realization of the right to self-determination. Now, something that has been absolved and closed long ago, is being reopened. The Republic of Macedonia is a lasting privilege of the Macedonian people. With the Greek agreement, this lasting privilege is becoming relative. As if there is a certain failure to understand that by making what is lasting relative, we are making ourselves relative as people.

The Prespa agreement is not the only issue.

When back in 2017, I signed the Law on Ratification of the Agreement on friendship, good neighbourly relations and cooperation with the Republic of Bulgaria, I pointed out a very important thing. The Agreement speaks about a shared history of the two states and their peoples. That shared history refers to the period since the recognition of the Republic of Macedonia by the Republic of Bulgaria, i.e. since 1992. This is the true historical framework of the agreement which does not focus on the past, but rather on the future. Instead, it became subject to free interpretation due to which the Republic of Macedonia has been pushed into a labyrinth that will be very difficult to exit. Now Sofia is announcing an annexe to the agreement.

Orwell wrote that “whoever controls the past controls the future, and whoever controls the present controls the past.” Why such aversion towards history? You claim that the Macedonian people are living in the past and you wish to lead them to the future. People do not live in the past, but with their past, and this not in order to hate, but to remember. And now you wish to censor collective memory as well.

Finally, I will add the third great challenge for the Macedonian state besides the Prespa Agreement and the free interpretation of the agreement with Bulgaria – the Tirana Platform. Regardless of the fact that some deny the existence of a Tirana Platform, acts speak louder than words on the aims and intentions.

The Law on the Use of Languages, the way it has been written, but also voted, will provoke a full blockage of the work of institutions. There are almost no articles in that Law which do not violate the Constitution of the Republic of Macedonia. The Law was adopted in the Assembly outside of any procedure and competent bodies. The legal deadline has been breached, the EU flag has been misused, and the Venice Commission was not consulted. I returned the Law to the Assembly without my signature and with a series of comments. The parliamentary majority ignored my comments, but also the positions of experts and the opposition.

Someone not only lacked the courage to face the truth regarding the unconstitutionality of the Law on the Use of Languages, but they also lacked the courage to sign the submission for initiating a criminal proceeding against me. Do they intend to use anonymous criminal proceeding in order to press the President of the state to break the Constitution?

As President, but above all as a person, I respect the Albanian people just as I respect the Turk, Serb, Vlach, Roma and Bosniac people.

One must never forget that the Republic of Macedonia is a common home of all its citizens. Every community is able to use its language in all spheres and at all levels in accordance with the Constitution. This unity in diversity is possible thanks to the Macedonian language that plays the vital role of an official language of the country, a basic communication code and a cohesive factor that connects all segments of Macedonian multiethnic, multi-religious and multilingual society. The Macedonian language is the lingua franca thanks to which members of different communities are able to understand each other. It is part of our social contract. Our strength lies in our diversity, and our diversity is guaranteed through our unity. An expression of that unity is the Macedonian language.

In case this anti-constitutional Law on the use of languages enters into force, then the Macedonian language will no longer be the lingua franca uniting Macedonian society.

Distinguished attendees,

As a consequence of such worrisome processes, the Macedonian people are becoming a taboo in the Republic of Macedonia. A few years ago, we had a forbidden book. This year, we witnessed an attempt to ban a movie dealing with a Macedonian issue. Many contents from history schoolbooks might be banned. And now there is an announcement that expressing one’s ethnic affiliation at the census will be forbidden. I have been insisting on a census for a long time, but I wonder what the purpose of a census without the possibility of expressing one’s ethnic affiliation might be?

The Ohrid Framework Agreement embedded in our Constitution the concept of individual use of collective rights acquired on the basis of a percent of representation of ethnic communities. I ask very publicly: Does such a census devalue the Ohrid Framework Agreement? Is this not undermining our multiethnic democracy? Do we forget that without an ethnic box there will be no Ohrid Framework Agreement?

Unfortunately, this self-censorship does not stop in institutions but has a spillover effect on the everyday life of citizens.

I hear about parents who already wonder whether they should sing Macedonian songs to their children by fear of being branded as chauvinists. I hear about authors who wonder if it is of any use to publish books on Macedonia. There are companies who do not know what will happen with the Macedonian brands they worked so hard to build.

Instead of virtue and honour, the love towards our homeland has become a sin.

We are living in a century of human rights and freedoms. All identity battles in the world are fought for formal and legal recognition of identities. Have you ever wondered why almost all minorities, regardless of whether they are ethnic, religious, linguistic, gender, are so insistent on their legal recognition? It is because of the legal effect. It is true that no one can take away my personal right to self-identify as Macedonian. But without the right to self-determination, self-identification has no legal effect. In the time when they had no country of their own, many of our ancestors identified themselves as Macedonians but were formally and legally imposed other foreign identities. Now you are depriving the Macedonian people of their formal collective right to identity, satisfying yourselves only with the informal individual right to self-identification.

You cannot love Macedonia without loving Macedonians.

You cannot love Macedonia without loving the Macedonian people.

Why should we be the only state in the Balkans without a state-establishing people?

Just as the Prespa agreement denies Macedonian people, and the free interpretation of the agreement with Bulgaria deconstructs Macedonian history, thus the Tirana platform and the anti-constitutional Law on the use of languages attempts at dismantling the Macedonian state.

According to the latest polls, the majority of young people believe that the Republic of Macedonia is moving in the wrong direction. And this should be of no surprise to anyone since we have become a country of starting things backwards.

Let me remind you that first, citizens were asked for their vote at the elections, and then they were informed that they actually voted for the Tirana platform and the Greek agreement.

The Law on the use of Languages was first adopted, and then it was announced that it would be sent for opinion to the Venice Commission.

Members of the Assembly were first arrested, and then they were stripped of their parliamentary immunity.

The settlement on the name issue was first accepted, and then I was informed as President of the country.

That detrimental Greek settlement was first made, and then the citizens were asked for their opinion at the referendum.

The Government first agreed to an amendment of the Constitution, and only then they forced a two-thirds majority, and this by blackmailing members of the Assembly.

The Government first agreed on a Greek settlement that would reflect on the future of the people, and then decided to stage a public debate.

Laws are made to be respected; institutions are established to cooperate, but also to exercise control over each other in order to prevent any mistakes from happening. Only through the rule of law and legal mechanisms can the state realize its essential role, which is to care about the common good of its citizens.

Not a day has passed without someone asking why I accepted, and even more why I did not activate the guarantees that Zaev gave for the mandate. My answer is that with his signature on those written guarantees, I put a veto on the Law on the use of Languages and the Law on ratification of the Prespa agreement. With this, the guarantees have indeed been activated. And they were activated because we are faced with an absurd situation.

The destruction of the state if being justified with the assurance of a future for the state.

From a so-called captured state, I have the feeling that we have also become a blackmailed state.

From the outside, we have been blackmailed by our neighbours, and on the inside, we see many decision makers being blackmailed.

Blackmail became the basic means for realization of goals.

Fellow citizens,

“There will come months and years when politicians, regardless of who will be in power, and who will be in opposition, will deal with serious and strategically important decisions for the country, the nation and our identity, and I do not want to allow neither those in power nor those in opposition, to make decisions and at the same time, be burdened or under personal pressure from the possibility of being unjustly blackmailed, faced with a personal threat on their freedom, honor and reputation, future, or any other blackmail by an external or internal factor. This is perhaps why someone provoked this situation in the first place – In order to be able to influence them or perhaps even control their decisions, above all driven by personal interest.”

This is not a description of the current situation. These are the words I said on April 12, 2016, when I made the decision for pardon. I will leave the Macedonian public to decide whether I was right.

On April 27, political violence led to physical violence. I most strongly condemn violence. But, since I have mentioned the blackmail of members of parliament and the generous amnesty that has been offered, I wish to ask one question.

What is the difference between my pardons and your amnesty? Their goals.

My goal was a reconciliation through pardon, and your goal is providing support for constitutional changes through blackmail.

While I made the decision for pardon in order to prevent chaos in the country, you made the decision for amnesty in order to legalize the blackmails that bring about chaos and destroy the rule of law.

My pardons did not exclude a procedure for confiscation of illegally acquired property and implied filtering of the Macedonian political scene and promotion of new people in politics. Your amnesty is just another precedent for blackmail.

I signed this law not for the sake of the majority with which you passed it, nor for the sake of the majority of people who will most likely be covered by this amnesty. If you passed the Law on Amnesty for the sake of the MPs and in order to pass the constitutional amendments, I signed it in order to unveil your true goals and intentions – that this is not an amnesty for reconciliation, but amnesty for blackmail. Macedonian people cannot reconcile through such reconciliation. Also, I signed the law for the sake of those patriots whose non-violent love for their homeland was obviously abused for other purposes. Let this Law on Amnesty be a testimony for double standards because double standards are violence against justice. And without justice there is no true reconciliation, without justice, there is no peace.

However, in a divided society such as ours, one cannot expect the words to have the same value. As long as forgiveness and reconciliation are nothing but a means to reach another aim, you will only devalue both forgiveness and reconciliation. National reconciliation will happen only when all of us, regardless of our ethnic, religious, political or any other affiliation, will ask for forgiveness by those we have wronged and will forgive those who have wronged us. Forgiveness should go hand in hand with responsibility.

Distinguished attendees,

No one can blackmail me. They could not blame me of immoral or criminal behaviour, and so they tried to tarnish my reputation through constructions, lies, offensive and derogative language, and even falsified notes.

I have endured threats as well. There are public personalities who have openly called for a lynching and murder of the President and his family. They offended us and tried to humiliate us. This is the nature of some of my critics – people who cannot say anything positive about themselves, and tend to speak the worst about others.

But in spite of it all, public opinion polls in the past 10 years have undeniably shown that the President of the Republic of Macedonia is a political institution enjoying the highest trust among citizens. One more thing. If we are to believe the latest polls on what the future President of the Republic should be like, most of the citizens said that a President should first be honest. This is my personal contribution to restoring trust in the institution of President. Whoever takes this position after me, must above all be honest.

In this past period, we witnessed false statements on invented events and inexistent communication in order to prove my alleged involvement in the events of April 27. With the help of a generous amnesty, it seems that someone is trying to hide the truth on those who really ordered the violence on April 27 and come up with a tailor-made story of benefit to them.

We all deserve the truth. And the only truth about what I have been accused of is the following: A scenario for a state of war or a state of emergency has never existed, unless the Republic of Macedonia had a parallel Supreme commander of the armed forces and a parallel General Staff of the Army of the Republic of Macedonia and unless someone misused my name for their own purposes.

I wish to address the entire Macedonian public from this place. There have been all sorts of information received that, on the basis of verbal instruction, and I repeat, a verbal instruction, there is active monitoring, recording and wiretapping of the President of the country, the members of his family and the members of his Office. This is just an indicator that systems, titles, governments, ministers and directors have changed, but UDBA remained UDBA along with its methods.

And since I am mentioning the Security and Counter-Intelligence Administration (UBK), let me remind you that last year I also said that UBK is the generator of political, institutional and security crises. Instead of enforcing laws, UBK works outside of its legal mandate.

This is the consequence of a major delusion. Every party coming to power believes it can control the UBK, only to understand in the end that UBK is the one who controls. As several other times in the past, the UBK is again used as a tool for constructing false cases for the purpose of revanchism, persecution and blackmail. It is machinery for de-legitimization of state institutions, something that we all felt recently. UBK is one of the main instruments for blackmail.

Reforms are offered, it is true. But the reforms offered are more of a form and façade and less of content. The Priebe recommendations have not been fulfilled in substance. The reforms make an attempt at shifting the concentration of power from the MOI to the Government, legalizing the illegal, making the unlawful lawful and offering the perpetual crisis generators as saviours from crises – of course, after they reform themselves according to criteria only they know about. These unsubstantial reforms leave a large space for abuse and violation of basic human rights and freedoms. I wish to remind you that you might be the next victims of such abuse. It is forgotten that apart from power, responsibility must be transferred as well. Therefore I ask who are the protectors protecting and who will protect us from the protectors?

The dilemma remains on how to protect democracy in the Republic against fake news, constructions and fabricated cases that are being institutionalized through the UBK. Recently, we all witnessed the existence of fabricated classified reports used in the making of court decisions. I am afraid to even think how many such fabricated UBK documents have been a basis for constructed cases.

Fellow citizens,

In the past 10 years as President of the state and in the past 27 years as a citizen and university professor, I have never seen any other perspective for the Republic of Macedonia except membership in the European Union and NATO. I believe in the European idea as a peace project that opens space and transforms states and societies. Membership in the European Union and NATO is what unites our entire society, because to Macedonian citizens, NATO means security and the EU means prosperity. Macedonian citizens have chosen me twice to work on the realization of this aim.

I am doing best within the realm of my competence. As Supreme Commander of the armed forces, I have been attaching great importance to the Army of the Republic of Macedonia, through which we are practically in NATO. The Army has successfully and with great dedication tackled all challenges and fully justified my trust and the trust of Macedonian citizens.

For me, it is an honour to be the Supreme Commander of an army whose spirit is unbreakable. But that spirit must be kept alive. And this is why we must invest in the Army. Not only in terms of equipment, training and technology, but also in terms of raising the standard of life of the members of the Army of the Republic of Macedonia. By taking care of our troops, officers and civilians, we take care of the Army, and by taking care of the Army, we take care of ourselves, of the Republic of Macedonia, its safety and its Euro-Atlantic integration.

As President, I have continuously advocated a date and start of negotiations for accession in the European Union with all my interlocutors. There has been virtually no event or meeting where I have not raised this issue.

However, we need to provide a solution to the key structural problems in the Republic of Macedonia, rather than postponing and waiting for them to go away on their own once we join the EU and NATO.

Many of our strategic partners were convincing us that the Prespa Agreement would open the doors to EU and NATO membership. But strangely enough, some of them have been quiet about the fact that even if the doors of integration are opened, the iron grid of reforms will still remain. Prespa will not make that grid disappear. At its July Summit, the European Union clearly pointed out the need for reforms. And reforms are a long and painful process.

Here I refer not only to reforms in the area of security, but also the judiciary, education and healthcare. I know that the new Government inherited these problems. But instead of resolving problems, we only see a repetition of mistakes. I wonder if the change that we all expected – intellectuals, professionals, NGOs, people – actually happened.

First, the judiciary. Who among those who promote rule of law actually respects the rule of law? We have become a state of free interpretation of the Constitution and laws. Law has been reduced to a mere political instrument of the governing structure that raises anything they wish to the level of law. Justice still remains a servant of power. Are you not aware that if a citizen loses his faith in justice, it means he has lost his strongest link to the state? In other words, he no longer feels the Republic of Macedonia as his own state. Have you ever wondered why even economically well-standing citizens are leaving the country? It is because of the uncertainty of the future of their children. God help the generation whose judges deserve to be judged, they say. I do not wish this to become a state where such a statement would be true.

Second, healthcare. Everyone should be aware that our children and our most loved ones fall ill or die because of bad conditions and lack of staff. Instead of emptying themselves from patients, our hospitals are emptying themselves from the medical staff. Doctors and nurses are leaving abroad. These are inherited problems stemming from premature reforms. This is why, when reforms are implemented, instead of narrow political party interests, the only thing to have in mind should be the interest of patients.

Thirdly, education. It is high time to stop educational experimenting on high school and university students. They are a potential for change in our society, and we all saw that. We need equal opportunities for all, equal access to knowledge for all, regardless of where they live and the language they study in.

Just as defending the state needs an army, defending society needs schools. In the past, we saw rushed reforms. This is why now, reforms should be the result of comprehensive public debates including teachers, students and parents. Every true reform begins with the question: What is the purpose of education, for this generation and in this millennium? I will never forget the words of a world known intellectual who once said that he would sue an educational system that, instead of innovators, only produces job seekers.

Here, the issue of economy naturally follows. The new Government brought about hope in people that after a turbulent time with deep crises, there will finally be a period of stability. But instead of major economic projects and reduction of unemployment, we have greater debt. The same mistakes that were criticized in the past period are now being repeated: Corruption, nepotism, employment in state institutions in exchange for votes and support, the appointment of irresponsible people on responsible positions. These steps and policies in the wrong direction have disappointed the citizens who expected a better life to come to the Republic of Macedonia. 30% of children in the Republic of Macedonia are living in poverty. All policies and reforms should be directed toward resolving this problem. However, I do not see the focus being on the right place if parliamentary privileges after the end of the mandate are a higher priority than the purchasing power of citizens.

Due to all these crises, the Republic of Macedonia has been shifted from the maps of energy corridors. Who would like to see a key corridor transiting a politically seismic area? Instead of a transit state that will benefit from the transit of resources, we will unfortunately only be an end user that will pay for the transit of resources. Instead of energy interdependent, we will only be energy dependent on our neighbours that will be able to keep us in an energy siege. The price for this will be paid by citizens and companies.

Part of this price is air pollution. It seems that the air in Macedonia is more polluted when a political party is in opposition, and cleaner when it is in power. And vice versa. Polluted air is not a subject matter for gaining political credit. According to the latest polls, pollution is one of the most concerning problems for our citizens. A clean environment is a human right. However, cancelling the results of local referenda on mines implies that human rights are only protected to the measure that corresponds to the narrow interests of political and business heavyweights.

Distinguished attendees,

At the end of my address, it is not very pleasant to again speak of the same problems instead of quality solutions.

I wish to remind you that in 2014, I urged for a dialogue among state institutions in order to overcome the political crisis.

I 2015, I called upon political parties to demonstrate unity regarding the state interests.

In the following 2016, I said that the word of the year should be responsibility, and not a general one, but a specific and personal one.

In 2017 I called for reconciliation, forgiveness and an end to revanchism.

If you had heard me then, perhaps today your responsibility would have been lesser. But I did tell you, and this is why the responsibility for this most difficult situation in the Republic of Macedonia since its independence until today is yours.

It is said that those who are slaves to the money know the price, but forget about the value of things. They forget that there are things with value that are priceless. The value of a house consists in the fact that it is a home. The value of the Republic of Macedonia consists in that it is our only shared home. We have no reserve homeland. Therefore to us, the Republic of Macedonia is priceless. Unfortunately, we act as if it has no value at all.

We rely on the international community and hope it will fight our battles. But we forget that the battles that others fight for us never transform us. We are only transformed and made better by the battles we fight ourselves. If you want to make a functioning community our of a group of individuals, give them an aim that they can only achieve together. That aim is the Republic of Macedonia. Only together will we be able to preserve it; only together will we be able to build it.

The greatest work of anyone who wishes to create a state is not a mere establishment of a system, but above all the maintenance of that system. A projection of that system in the future, in the remote future. Almost every state system, no matter how imperfect, can be sustained for a short while. 27 years of independence of the Republic of Macedonia are just a moment in the long history of humanity and human strive for freedom and order. Our aim should be much more durable. Let us build the Republic of Macedonia as a state that will last and outlive us, our children, and their children.

Only a generation born in freedom can build a free society. But a measurement unit for freedom is the truth. Therefore, we must start with the truth.

At the beginning of my address, I said that truth pierces through the lies; it uncovers failed promises and sheds a light on guilty consciousness. I said that there is a lot of guilty consciences regarding the Macedonian case. But truth liberates and allows the guilt to be acknowledged, mistakes to be corrected and wounds to be healed. Therefore, today, from this assembly stand, I loudly told the truth. Not in order to incite hatred, because hatred leads to division, but to face reality together.

Reality is that there is a major difference between freedom with responsibility and freedom without responsibility. The first is a basis of a free society, and the second is just another name for disorder and anarchy. This leads to disorder without freedom. Disorder ruled by hatred. People who hate their political and ideological opponents are not, and can never be free. They are the captives of hatred and the desire for revenge and revanchism.

This is why we need to set ourselves free from hatred and revanchism and turn to reconciliation – but the authentic one, without hidden agendas – the path to which leads through truth and responsibility.

Through truth and responsibility that lead to reconciliation, we will achieve a just and fair society in which mutual respect will again be our highest value. A society in which government and opposition, instead of sworn enemies, will see themselves as dignified opponents and partners for the common good of the citizens who elected them. A state that will nurture the culture of respect for the Constitution and laws. A society in which young people will have real hope for a fulfilled life and perspective. A state in which people will enjoy legal security and the freedom to plan their life. A state in which children will live in a clean and healthy environment. A state in which entrepreneurs will have open markets and fair competition.

A state in which students will compete with ideas and innovators with their inventions. A state in which pensioners will have decent pensions for a dignified old age. A state in which the salaries of doctors, teachers and educators will correspond to the enormous responsibility they have – to care about the health of the body and mind of each and every one of us.

Let me remind you that these were the aims of the founders of sovereign and independent Republic of Macedonia. One of them, President Kiro Gligorov, stated that the issue of name and identity is older than any Constitution, Government, political party or President. It is even older than the state. No individual, of any generation, has been given the right to trade that name and identity. Today, from this stand, I still hope that this parliamentary majority will find the strength to listen to the voice of the people and reject the Prespa agreement and the constitutional amendments.

The people not only chose, but they defended the name of their country, and that name is the Republic of Macedonia. I myself, as its President, remain to defend the will of the people and have no intention to do otherwise.

Thank you.

---

Годишно обраќање на претседателот на Република Македонија, д-р Ѓорге Иванов, во Собранието на Република Македонија

Почитувани присутни,

Уставот на Република Македонија ме обврзува како Претседател на Република Македонија барем еднаш во годината да се обратам во Собранието за прашања од мојата надлежност. Во оваа прилика, преку ова Собрание се обраќам и до македонските граѓани за најважните прашања со кои се соочува нашата Република.

Во изминатата година како Претседател на Република Македонија со Владата соработував околу повеќе прашања од споделена надлежност. Во сферата на надворешната политика, ги прифатив сите квалитетни владини предлози за амбасадори за кои сметав дека професионално ќе ја претставуваат Република Македонија во странство. Постигнавме согласност и околу новиот гувернер на Народната Банка на Република Македонија. Именував нов Началник на Генералштабот на Армијата на Република Македонија. Со Собранието соработував преку именувањето на двајца нови уставни судии. И таквата соработка за доброто на државата е неопходна во секоја кохабитација. Но, има суштински важни причини поради кои нашата кохабитација е ставена на тест.

Пред некој да помисли дека ова ќе биде мое последно обраќање, мој отчет за сработеното во вториот мандат, сакам да го истакнам следново. Се уште е рано за отчет. Кога на 12 мај 2014 година по вторпат го презедов мандатот, тука, во оваа сала дадов свечена изјава дека како Претседател на Република Македонија и како Врховен командант на вооружените сили ќе ги бранам суверенитетот, територијалниот интегритет и независноста на Република Македонија од внатрешните и надворешните предизвици, закани и ризици. Во таа изјава стои дека ќе ги бранам Уставот и уставниот поредок на Република Македонија. Денес од ова исто место повторувам дека до таа моја заклетва ќе се придржувам до последниот ден од мојот мандат. И од тоа не мислам да отстапам.

Имам многу добра причина за мојата решителност. Бидејќи токму за време на овој втор мандат Република Македонија се соочува и со внатрешни и со надворешни закани и ризици по нејзиниот суверенитет, територијален интегритет, независност.

Се вели дека вистината ги разобличува лагите, ги открива неисполнетите ветувања, ја разоткрива нечистата совест. А има многу нечиста совест во однос на Република Македонија.

Почитувани присутни,

Неодамна во Париз учествував на 100 годишнината од крајот на Првата светска војна. Сите учесници беа поканети да донираат по една книга во библиотеката на мирот. Во таа француска библиотека на мирот јас ја донирав книгата „Македонскиот јазол” од првиот германски амбасадор во Република Македонија – Ханс Лотар Штепан. Зошто токму таа книга? Бидејќи нерешеното македонско прашање беше причина за балканските војни и влијаеше на сојузите во Првата и Втората светска војна.

За да биде одржлив, мирот мора да биде праведен. А праведноста на еден поредок, вклучително и меѓународниот поредок, се гледа од начинот на кој ги третира најмалите народи и држави. Македонскиот јазол почна полека да се разврзува со формирањето на АСНОМ-ска Македонија и со прогласувањето на независна Република Македонија. Она што е многу важно е дека Македонскиот јазол не може да се пресече, туку мора многу внимателно да се разврзува. Бидејќи, сечејќи го јазолот се сече и дели македонскиот народ. Како и сите мои претходници, така и јас како Претседател на Република Македонија работев на разврзување на тој јазол. Бев свесен дека постојат прашања за кои не се преговара, стекнати права за кои не се разговара, црвени линии преку кои не се преминува. Но, во изминативе две години на власт дојде некој кој си мислеше дека е доволно да го пресече јазолот и со тоа да го реши македонското прашање, и тоа по секоја цена.

И токму во тоа е проблемот. Кога сте подготвени едно прашање да решите по секоја цена, тогаш цената е највисока. Цената на ваквото решавање на македонското прашање е правно и историско поништување на Македонскиот народ, бидејќи без македонски народ, македонски идентитет и македонски јазик, нема ниту македонско прашање. Со други зборови, прашањето за идентитетот ќе се реши со негово поништување. Со тоа, Република Македонија и македонскиот народ се втурнати во правна, политичка, историска бездна. Пандорината кутија е отворена и сега речиси секој си зема за право да го негира она што е наше стекнато право. И тоа на повеќе нивоа и во повеќе наврати.

Ќе почнам од крајот, а тоа е Преспанската спогодба.

Од почетокот на независноста, Грција ни го попречи правото на самоопределување, ни го одзеде правото на просперитет, а сега, 27 години подоцна, ни го доведува во прашање и правото на постоење. Трагедијата е што тоа го прави благодарение на Спогодбата од Преспа. Донесена со изговор дека треба да стави крај на спорот за името со Грција и да го отвори патот за членство во Европската Унија и НАТО, оваа спогодба всушност и става крај на Република Македонија каква што ја знаеме. Спогодбата повредува одредба од внатрешното право од фундаментално значење. Текстот на таа Преспанска спогодба е изготвен без национален консензус, без мое знаење и без моја согласност како Претседател на Република Македонија.

Но, едно нешто беше исправено на патот. А тоа е фундаменталното право на народот на самоопределување. Во една република, единствено народот има право да управува сам со себе и да одлучува за својот живот, да го избира своето име и името на државата што ја создал, јазикот што го зборува, културата што ја гради. Затоа, оваа Влада и ова парламентарно мнозинство побара од народот сам да се согласи на таа промена за да може правното укинување на македонскиот народ да се протолкува како негова сопствена волја.

На 30 септември се одржа и референдумот на кои македонските граѓани требаше да се произнесат за Преспанската спогодба. На тој референдум народот се соочи со лажна алтернатива. Избор меѓу просперитет и идентитет, небаре постои такво нешто како просперитет без идентитет.

За време на референдумската кампања Владата тврдеше дека со Преспанската спогодба е признат македонскиот народ, дека е заштитен македонскиот јазик, дека се јакне македонскиот идентитет.

Официјална Атина ги демантираше сите изјави на нашата Влада. Грчкиот премиер Ципрас во повеќе наврати истакна дека Спогодбата не признава македонски народ и македонски идентитет. Неодамна грчкиот претседател Павлопулос потврди дека нема да прифати своеволно толкување на спогодбата.

Од сите прашања, ќе се осврнам на македонскиот јазик. Се тврди дека со Преспанската спогодба македонскиот јазик е конечно заштитен. Со што е заштитен? Како оваа власт може да каже дека се изборила за неотуѓиво право? За македонскиот јазик се избориле оние кои имале храброст да го зборуваат тогаш кога бил забранет, да го кодифицираат тогаш кога бил негиран, да го промовираат тогаш кога бил игнориран. Тие го заштитија македонскиот јазик, а оваа власт само го сведе на монета за поткусурување. Актуелната власт почна да се пазари со оние кои претендираат да го држат клучот на нашето минато и кои го оспоруваат нашето историско право на постоење и самоопределување. Наместо заштитен, македонскиот јазик е изложен на нападите на оспорувачите кои, обидувајќи се да го избришат или преименуваат, вршат опресија врз македонскиот идентитет.

Ризикот беше огромен. Референдумот на 30 септември можеше да ја доведе Република Македонија во состојба на потчинетост и зависност спрема друга држава.

Во вакви нездрави услови проработе имунитетот на македонското општество против наметнатото решение. Референдумот беше неуспешен. Со недоволната излезност на референдумот, народот се изјасни против избрзани, наметнати и штетни решенија донесени без претходно постигнат национален консензус. На 30 септември, со негласање, тивкото мнозинство донесе гласна одлука. Одлука дека никој нема мандат од народот да го менува Уставот заради промена на уставното име ниту право да тргува со идентитетот.

Најголемиот успех на оваа Влада е што ја убеди меѓународната заедница дека референдумот ќе биде успешен и дека народот ќе ја поддржи Спогодбата од Преспа. Но, на крајот од денот, и претставниците на меѓународната заедница се соочија со фактот дека народот ја отфрли Спогодбата. Веднаш потоа, Владата започна да бара изговори и виновници за неуспехот.

Мојата порака е да не се бараат изговори. Причината за неуспехот на референдумот е едноставна. Народот препозна дека е уценет и ја отфрли уцената.

Од судбината на државата зависи и судбината на народот. Но, и од политичката зрелост на народот зависи судбината на државата. Со бојкот на референдумот, народот го одбрани своето право на постоење и го зачува стекнатото право на самоопределување. И уверен сум дека еден ден ќе дојде генерација политичари која ќе го задржи она што сега некој е подготвен толку лесно да го изгуби.

Во моето обраќање во Обединетите нации веќе зборував на таа тема. Можности секогаш постојат, и во односите со Грција и во односите кај нас дома.

Прво, обновување на односите со Република Грција и враќање кон автентичните и ненаметнати мерки на градење на доверба кои почнаа да даваат резултати. Но, за да се постигне тоа, грчкото и македонското општество треба да научат како заеднички да живеат и покрај нивните најдлабоки разлики и перцепции.

Второ, обновување на националниот консензус во Република Македонија. Треба да разговараме и да ги разгледаме опциите за решавање на прашањето во согласност со меѓународното право, преку почитување на нашето фундаментално право на самоопределување. Но, за тоа е потребна политичка волја, тука, кај нас.

Почитувани присутни,

Во секоја функционална демократија пропаднатиот референдум ќе значеше и крај на процесот. Волјата на народот изразена на референдум е патоказ. Знак на демократска зрелост е носителите на одлуки да се водат по тој патоказ, бидејќи граѓаните се првиот и единствен извор на легитимитет.

Но, за жал, тоа не беше случај кај нас. И покрај официјалните резултати, видовме обиди за слободно толкување на Уставот и законите на Република Македонија со цел неуспешниот референдум да се претстави како успешен, како пред домашната, така и пред меѓународната јавност.

Мнозинството во ова Собрание не само што не ја почитува, туку оди спротивно на волјата на народот.

Република Македонија е нашиот заеднички дом. Вие наумивте да го реконструирате со тоа што ќе ги отстраните неговите носечки столбови и ќе ги поткопате неговите темели. Носечките столбови се Уставот и законите. Темелите се клучните државотворни документи на АСНОМ. Каде е свеста дека со тоа се ризикува да имаме дом со раскопани темели и со разнишани столбови? Зарем таков дом ќе им оставиме на нашите деца и внуци?

Преамбулата на Уставот е всушност големиот наратив за тоа како народот ја создаде својата држава. Во Преамбулата е забележан моментот на остварување на правото на самоопределување. Сега се посегнува по нешто што е одамна апсолвирано и затворено. Република Македонија е трајна придобивка на македонскиот народ. Но, со грчката спогодба, таа трајна придобивка сега се релативизира. Како да не се сфаќа дека со релативизирање на трајното, ние се релативизираме и како народ.

Но, не е само Преспанската спогодба.

Кога во 2017 година го потпишав законот за ратификација на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка со Република Бугарија укажав на една многу важна работа. Договорот зборува за заедничка историја на двете држави и нивните народи. Таа заедничка историја се однесува на периодот од признавањето на Република Македонија од страна на Република Бугарија, односно, од 1992 година. Тоа е вистинската историска рамка на договорот којшто не е насочен кон минатото, туку кон иднината. Наместо тоа, се дозволи слободно толкување на договорот поради што Република Македонија е втурната во лавиринт од кој тешко се излегува. Сега Софија најавува анекс на договорот.

Орвел напишал дека „кој го контролира минатото ја контролира иднината, а кој ја контролира сегашноста, го контролира минатото.” Од каде таа аверзија кон историјата? Тврдите дека македонскиот народ живее во минатото и дека сакате да го однесете во иднината. Но, народот не живее во минатото, туку со минатото, и тоа не за да мрази, туку за да се сеќава. А сега сакате и колективните сеќавања да ги цензурирате.

И конечно, кон спогодбата од Преспа и слободното толкување на договорот со Бугарија ќе го додадам и третиот голем предизвик за македонската држава – а тоа е Тиранската платформа. Независно што некои го одрекуваат постоењето на Тиранската платформа, сепак, делата гласно зборуваат за целите и намерите.

Законот за употреба на јазиците, на начинот на кој што е напишан, но и изгласан, ќе предизвика целосна блокада на работата на институциите. Речиси нема член во тој закон во кој не е прекршен Уставот на Република Македонија. Законот е усвоен во Собранието вон секоја процедура и надвор од надлежните тела. Надминат е предвидениот законски рок, злоупотребено е европското знаменце, а не е консултирана ниту Венецијанската комисија. Законот го вратив без да го потпишам и тоа со низа забелешки. Парламентарното мнозинство ги игнорираше моите забелешки но и ставовите на стручната јавност и опозицијата.

Некој не само што немал храброст да се соочи со вистината за неуставноста на Законот за јазици, туку нема ни храброст да се потпише на кривичната пријава против мене. Зарем сакаат со анонимни кривични пријави да го принудат Претседателот на државата да го прекрши Уставот?

Како Претседател но пред се како човек го почитувам албанскиот народ, како што ги почитувам и турскиот, српскиот, влашкиот, ромскиот, бошњачкиот народ.

Не треба да се заборави дека Република Македонија е заеднички дом на сите граѓани. Секоја заедница може да го користи својот јазик во сите сфери и на сите нивоа во согласност со Уставот. Но, ваквото единство на различноста е возможно благодарение на македонскиот јазик што ја има незаменливата улога на официјален јазик на државата, основен комуникациски код и кохезивен фактор што ги поврзува сите сегменти на македонското мултиетничко, мултирелигиско и мултијазично општеството. Македонскиот јазик е lingua franca благодарение на кој меѓу себе се разбираат припадниците на различните заедници. Тоа е дел од нашиот општествен договор. Нашата сила е во нашата различност, а нашата различност е гарантирана со нашето единство. Израз на тоа единство е македонскиот јазик.

Доколку противуставниот закон за употреба на јазиците стапи на сила, тогаш Македонскиот веќе нема да биде lingua franca што ќе го обединува македонското општество.

Ценети присутни,

Како последица од ваквите загрижувачки процеси, Македонскиот народ станува табу тема во Република Македонија. Пред неколку години имавме забранета книга. Годинава постоеше обид за забрана на филм што третира македонска тема. Многу содржини од учебниците по историја ќе бидат забранети. А сега се најавува дека ќе биде забрането изразувањето на етничката припадност на пописот на населението. Долго време инсистирам на попис, но, која е целта на пописот без изразување на етничката припадност?

Со Охридскиот рамковен договор во нашиот Устав се вгради концептот на индивидуално користење на колективни права кои се стекнуваат врз основа на процентуална застапеност на етничките заедници. Јавно прашувам: дали со ваков попис се обезвреднува Охридскиот рамковен договор? Зарем ова не е поткопување на нашата мултиетничка демократија? Зарем се заборава дека без етничка графа нема Охридски рамковен договор?

За жал, оваа авто-цензура не запира кај институциите, туку се прелева во секојдневниот живот на граѓаните.

Слушам за родители кои веќе се прашуваат дали да им пеат македонски песни на своите деца за да не бидат жигосани како шовинисти. Слушам за автори кои се прашуваат дали вреди да објавуваат книги за Македонија. Има компании кои не знаат што ќе биде со нивните напорно градени македонски брендови.

Наместо доблест и чест, љубовта кон татковината станува грев.

Живееме во векот на човековите права и слободи. Сите идентитетски битки во светот се водат за формално-правно признавање на идентитетите. Сте се запрашале зошто речиси сите малцинства, независно дали се етнички, верски, јазични, родови, толку упорно инсистираат на правно признавање? Поради правното дејство. Точно е дека никој не може да ми го одземе личното право да се самоидентификувам како Македонец. Но, без правото на самоопределување, самоидентификацијата нема правно дејство. Во време кога немале сопствена држава, многумина од нашите предци себеси се идентификувале како Македонци, но формално-правно ним им наметнувале други туѓи идентитети. А сега вие го лишувате македонскиот народ од формалното колективно право на идентитет и се задоволувате со неформалното индивидуално право на самоидентификација.

Не можете да ја сакате Македонија а да не ги сакате Македонците.

Не можете да ја сакате Македонија а да не го сакате Македонскиот народ.

Зошто ние да бидеме единствената држава без државотворен народ на Балканот?

И како што со спогодбата од Преспа се негира македонскиот народ, а со слободното толкување на договорот со Бугарија се деконструира македонската историја, така со Тиранската платформа и противуставниот закон за употреба на јазиците се прави обид за демонтирање на македонската држава.

Според последните истражувања на јавното мислење, мнозинството млади граѓани сметаат дека Република Македонија се движи во погрешна насока. И тоа не треба никого да изненадува, бидејќи станавме држава во која се започнува наопаку.

Ќе потсетам дека прво се побара поддршка од граѓаните на избори, а дури потоа им се соопшти дека всушност гласале за Тиранска платформа и грчка спогодба.

Прво се донесе закон за употреба на јазиците, а дури потоа се најави дека ќе се побарало мислење од Венецијанската комисија.

Прво се апсеа пратеници, а дури потоа им се симнуваше пратеничкиот имунитет.

Прво се прифати спогодба за името, а дури потоа бев информиран како Претседател на државата.

Прво се донесе таа штетна грчка спогодба, а дури потоа граѓаните беа прашани на референдум.

Власта прво се согласи на промена на Уставот, а дури потоа изнудува 2/3 мнозинство, и тоа преку уцена на пратениците.

Власта прво се согласи на грчки договор што ќе се одрази на иднината на народот, а дури потоа глуми јавна дебата.

Законите се напишани за да се почитуваат, институциите се поставени да соработуваат, но и да вршат контрола едни над други за да не се прават грешки. Само преку владеењето на правото и законските механизми државата може да ја остварува својата суштина – а тоа е да се грижи за општото добро на граѓаните.

Нема ден а некој да не ме праша зошто ги прифатив, а уште повеќе зошто не ги активирав гаранциите на Заев за да му го дадам мандатот. Мојот одговор е дека со неговиот потпис на тие писмени гаранции јас ставив вето на законот за употреба на јазиците и законот за ратификација на спогодбата од Преспа. Со тоа, гаранциите се активирани. А активирани се бидејќи сме соочени со апсурд.

Уништувањето на државата се оправдува со обезбедување на иднина за државата.

Од таканаречена заробена држава чувствувам дека станавме и уценета држава.

Од надвор не уценуваат соседите, внатре се уценети многу носители на одлуки.

Уцената стана основно средство за остварување на целите.

Почитувани сограѓани,

„Доаѓаат месеци и години кога политичарите, независно кој од нив се на власт, а кој во опозиција ќе се занимаваат со сериозни и стратешки важни одлуки за државата, нацијата и идентитетот и јас не сакам да дозволам ниту оние кои ќе бидат во власта, ниту оние кои ќе бидат во опозицијата, да носат одлуки, а да се истовремено оптоварени и под личен притисок од можноста неправично да бидат уценети, да се соочени со лична закана за својата слобода, чест и углед, иднина или каква било уцена од некој надворешен или внатрешен фактор. Можеби и токму заради таквата цел, некој ја предизвика и оваа ситуација. За да може да влијае врз нив или дури можеби и да ги контролира нивните одлуки, се разбира пред се во свој интерес.”

Ова не е опис на актуелната состојба. Ова го кажав на 12 април 2016 година кога донесов одлуки за помилувања. На македонската јавност и оставам да процени дали сум бил во право.

На 27 април политичкото насилство доведе и до физичко насилство. Насилство најостро осудувам. Но, кога веќе зборувам за уцената на пратениците и широкоградо понудената амнестија, сакам да поставам едно прашање.

Која е разликата меѓу моите помилувања и вашата амнестија? Во целите.

Мојата цел беше помирување преку помилување, а вашата цел е обезбедување поддршка за уставните измени преку уценување.

Додека јас одлуките за помилувања ги донесов за да спречам хаос во државата, вие, одлуката за амнестија ја носите за да ги озаконите уцените со кои се создава хаосот и се руши правната држава.

Моите помилувања не вклучуваа спречување на постапката за конфискација на нелегално стекнат имот и подразбираше прочистување на македонската политичка сцена и промовирање на нови лица во политиката. Вашата амнестија е само уште еден преседан за уцена.

Овој закон го потпишав не заради големото мнозинство со кое го изгласавте, ниту заради повеќето луѓе кои најверојатно ќе бидат опфатени со амнестијата. Ако вие Законот за амнестија го донесовте заради пратениците со цел да ви поминат уставните измени, јас го потпишав за да ги разоткријам вашите вистински цели и намери, дека оваа амнестија не е за помирување туку за уценување. Со вакво помирување не може да се помири македонскиот народ. Но, законот го потпишав и поради патриотите чија ненасилна љубов кон татковината очигледно била злоупотребена за други цели. Овој закон за амнестија нека биде сведоштво за двојни стандарди, бидејќи двојните стандарди се насилство против правдата. А без правда нема вистинско помирување, без правда нема мир.

Но, во поделено општество, какво што за жал е нашето, не може да се очекува зборовите да имаат иста вредност. Сè додека простувањето и помирувањето се само средство за постигнување на некоја друга цел, вие само го девалвирате и простувањето и помирувањето. Национално помирување ќе настапи тогаш кога сите ние, независно од етничката, верската, политичката или која било друга припадност ќе побараме прошка од оние на кои сме им згрешиле и ќе им простиме на оние кои ни згрешиле. А прошката треба да оди рака под рака со одговорноста.

Почитувани присутни,

Мене никој не може да ме уценува. Не можеа да ме обвинуваат ниту за неморал ниту за криминал, па затоа се обидоа да го нарушат мојот углед, и тоа со конструкции, лаги, навреди, омаловажување, па дури и со фалсификувани белешки.

Трпев и закани. Има јавни личности кои јавно повикуваат на линч и убиство на Претседателот и неговото семејство. Не навредуваа и омаловажуваа. Ете такви се некои од моите критичари, кои не можат ништо да кажат ништо добро за себе, па кажуваат се најлошо за другите.

Но, и покрај ова, истражувањето на јавното мислење во изминатите 10 години недвосмислено покажува дека Претседателот на Република Македонија е политичка институција со највисока доверба меѓу граѓаните. Но, и уште нешто. Ако можеме да им веруваме на последните анкети за тоа каков треба да биде идниот Претседател на Републиката, најмногу граѓани се изјасниле дека претседателот треба пред се да биде чесен. Тоа е мојот личен удел во враќањето на довербата во институцијата Претседател на државата. Кој и да дојде после мене, мора пред се да биде чесен кон себе и кон државата.

Во изминатиов период бевме сведоци и на лажни искази за измислени настани и за непостоечка комуникација со цел да се докаже моја наводна вмешаност во настаните од 27 април. Со помош на великодушна амнестија, како некој да се обидува да ја скрие вистината за вистинските нарачатели на насилството од 27 април и да скрои лажна приказна по негова мерка. Сите ние ја заслужуваме вистината. А единствената вистина во врска со она за што ме обвинуваат е следната: сценарио за воена и вонредна состојба немало, освен ако во Република Македонија не функционирал паралелен Врховен командант на вооружените сили и паралелен Генералштаб на Армијата на Република Македонија, и ако некој не го злоупотребил моето име за свои цели.

Од тука сакам да ја запознам целата македонска јавност за една многу важна работа. Постојано ми стигнуваат информации дека врз основа на усна наредба, повторувам, усна наредба, се врши следење, снимање и прислушкување на Претседателот на државата, на членовите на неговото семејство и членовите на неговиот Кабинет. А тоа е само индикатор дека се менуваат системи, називи, влади, министри и директори но, по се изгледа дека УДБА си останува УДБА со удбашки методи.

А кога веќе ја споменувам Управата за безбедност и контраразузнавање, ќе ве потсетам дека уште минатата година зборував дека УБК е жариште на политички, институционални и безбедносни кризи. Наместо да ги спроведува законите, УБК работи надвор од својот законски мандат.

Ова е последица на една голема заблуда. Секоја партија што доаѓа на власт мисли дека ќе може да ја контролира УБК, за на крајот да сфати дека УБК е таа што контролира. Како и неколкупати претходно во минатото, така и сега УБК се користи како алатка за конструирање на лажни случаи со цел реваншизам, гонење и уцена. Тоа е машинерија за делегитимирање на институциите на државата, како што впрочем неодамна почувствувавме. УБК е еден од главите инструменти за вршење уцена.

Точно е дека се нудат реформи. Но понудените реформи се повеќе форма и фасада а помалку суштина. Забелешките на Прибе суштински не се исполнети.

Со предложените реформски закони се прават обиди концентрацијата на моќ од МВР да се пресели во Владата, нелегалното да се легализира, незаконското да се озакони, а вечните предизкувачи на кризи да се понудат како спасители од кризи, се разбира, откако сами себе ќе се реформираат според само ним познати критериуми. Со несуштинските реформи се остава голем простор за злоупотреба и нарушување на основните човекови права и слободи. Ве потсетувам дека следни жртви на вакви злоупотреби можете да бидете токму и вие. Се заборава дека освен моќта, треба да се пренесе и одговорноста. Затоа прашувам, кого чуваат чуварите и кој ќе не чува од чуварите?

Останува дилемата како да ја заштитиме демократијата во Републиката од лажните вести, конструкциите и фабрикуваните случаи кои се институционализирани преку УБК. Неодамна сите се уверивме дека постојат фабрикувани класифицирани белешки што се користат за носење судски одлуки. Се плашам и да помислам колку такви фабрикувани документи од УБК биле основа за конструирани дела.

Почитувани сограѓани,

Во изминатите 10 години како Претседател на државата и изминатите 27 години како граѓанин и универзитетски професор не сум гледал друга перспектива за Република Македонија освен членството во Европската Унија и НАТО. Верувам во европската идеја како мировен проект што го отвора просторот и ги трансформира државите и општествата. Членството во Европската Унија и НАТО го сплотува целото наше општество, бидејќи за македонските граѓани НАТО значи безбедност, а Европската Унија значи просперитет. И македонските граѓани два пати ме избраа да работам на остварување на таа цел.

Го правам сето она што е во моја надлежност. Како врховен командант на вооружените сили посветувам големо внимание на Армијата на Република Македонија преку која ние практично сме во НАТО. Армијата успешно и посветено се соочи со сите предизвици и целосно ја оправда мојата доверба и довербата на македонските граѓани. За мене е чест да бидам Врховен командант на армија со нескршлив дух. Но, тој дух мора да се одржува. И токму затоа мора да се вложува во Армијата. И тоа не само во нејзината опрема, обука и технологија, туку и во подигнување на животниот стандард на припадниците на Армијата на Република Македонија. Грижејќи се за војниците, подофицерите, офицерите и цивилите, ние се грижиме за Армијата, а грижејќи се за Армијата се грижиме за нас, за Република Македонија, за нејзината безбедност и нејзината евроатлантска интеграција.

Како Претседател постојано се залагам кај моите европски соговорници за датум и почеток на преговори за членство во Европската Унија. Речиси нема настан и средба на која не го покренувам ова прашање.

Но, мора да дадеме решение за клучните структурни проблеми во Република Македонија, наместо да одлагаме и да чекаме тие сами да се решат кога ќе влеземе во ЕУ и НАТО.

Многу наши странски партнери не уверуваа дека Спогодбата од Преспа ќе ја отвори вратата за членство во Европската Унија и НАТО. Но, чудно е што некои од нив премолчуваат дека дури и да се отвори вратата на интеграциите, останува спуштена железната решетка на реформите. Преспа нема да ја крене таа решетка. На јулскиот самит Европската Унија јасно укажа на потребата од реформи. А реформите се долг и напорен процес.

И тука зборувам не само за реформите во безбедноста, туку и во правосудството, образованието, здравството. Знам дека новата Влада ги наследи овие проблеми. Но, наместо решавање на проблемите, гледаме повторување на грешките. Се прашувам дали се случи промената што сите ја очекувавме, и интелектуалците, професионалците, невладиниот сектор, народот?

Прво, правосудството. Кој од оние кои промовираат владеење на правото го почитуваат владеењето на правото? Станавме држава на слободно толкување на Уставот и законите. Правото е сведено на политички инструмент на владејачката структура која на степен на закон го подигнува сето она што ќе го посака. Правдата се уште е слугинка на моќта. Зарем не сте свесни дека ако еден граѓанин ја загуби вербата во правдата, тоа значи дека ја загубил најсилната врска со државата. Односно, веќе престанува да ја чувствува Република Македонија како своја држава. Сте се запрашале ли зошто и економски добро ситуирани граѓани си заминуваат од државата? Поради неизвесноста за иднината на нивните деца. Тешко на она поколение, чиишто судии заслужуваат да им се суди. Не сакам да станеме држава во која ова би се остварило.

Второ, здравството. Секој треба да знае дека нашите деца, нашите најмили се заболуваат, умираат поради лоши услови и недостиг на кадри. Нашите болници наместо од пациенти, се празнат од медицински персонал. Докторите, сестрите си заминуваат во странство. Тоа се наследени проблеми од избрзани реформи. Затоа, кога се спроведуваат реформите, наместо тесно-партиските интереси треба да се земат предвид само интересите на пациентите.

Трето, образованието. Крајно време е да престанат експериментите со учениците и студентите. Тие се потенцијал за промена во нашето општество, и тоа го видовме сите. Неопходни се еднакви можности за сите, еднаков пристап до знаењето за сите, без разлика каде живеат и на кој јазик учат. Како што за одбрана на државата е потреба армија, така за одбрана на општеството се потребни училишта. Во минатото видовме избрзани реформи. Затоа, сега реформите треба да бидат резултат на сеопфатни јавни дебати во кои ќе бидат вклучени и наставниците, и студентите и родителите. А секоја вистинска реформа започнува со вистинското прашање: која е целта на образованието, за оваа генерација, во овој милениум? Никогаш нема да ги заборавам зборовите на еден светски интелектуалец кој во една прилика рече дека би го тужел оној образовен систем што наместо иноватори со идеи создава само баратели на работа.

Тука природно се надоврзува и прашањето за економијата. Со новата Влада меѓу луѓето се роди надеж дека после турбулентен период со длабоки кризи, конечно дојде период на стабилност. Но, наместо крупни економски проекти и намалување на невработеноста, имаме поголемо задолжување. Се повторуваат истите грешки кои беа критикувани од претходниот период: корупција, непотизам, вработување во државни институции за гласови и поддршка, именување на неодговорни лица на одговорни позиции. Овие погрешни чекори и политики ги разочараа граѓаните кои очекуваа да дојде подобар живот во Република Македонија. 30% од децата во Република Македонија живеат во сиромаштија. Сите политики и реформи треба да се насочат кон решавање на овој проблем. Но, не гледам дека фокусот е на вистинско место ако пратеничките привилегии по завршувањето на мандатот се поприоритетни од потрошувачката кошничка на граѓаните.

Поради сите овие кризи Република Македонија е тргната од картите на енергетски коридори. Кој воопшто би сакал клучен коридор да минува низ политичко трусно подрачје? Наместо транзитна држава што ќе наплаќа за транзитот на енергенсите, ние, за жал, ќе бидеме само краен корисник што ќе го плаќа транзитот на енергенсите. Наместо енергетски меѓузависни, ќе бидеме енергетски зависни од нашите соседи кои ќе можат да не држат во енергетско заложништво. Цената за тоа ќе ја плаќаат граѓаните и компаниите.

Дел од таа цена е и аерозагадувањето. Воздухот во Македонија се чини дека е позагаден кога некоја политичка партија е во опозиција, а почист кога е на власт. И обратно. Загадениот воздух не е тема за собирање политички поени. Според последните истражувања, загадувањето е една од главните проблеми што најмногу ги загрижува граѓаните. Чистата животна средина е човеково право. Но поништувањето на резултатите од локалните референдуми за рудниците зборува дека човековите права се заштитени само до таа мера додека се совпаѓаат со тесните интереси на политичките и бизнис моќници.

Почитувани присутни,

На крајот од моето обраќање, не е пријатно наместо за добри решенија повторно да морам да се навраќам на истите проблеми.

Ќе потсетам дека во 2014 година повикував на дијалог во институциите на државата за надминување на политичката криза.

Во 2015 година, ги повикував партиите на единство околу државните интереси.

Наредната 2016-та реков дека зборот на годината треба да биде одговорност, и тоа не општа и безлична, туку конкретна и лична.

Во 2017-та повикав на помирување, простување и прекин на реваншизмот.

Да ме послушавте тогаш, можеби денес ќе имавте помала одговорност. Но ви реков, и затоа одговорноста за оваа најтешка состојба на Република Македонија од независноста до денес е ваша.

Се вели дека оние кои им робуваат на парите ја знаат цената, но ја забораваат вредноста на нештата. Забораваат дека постојат нешта кои имаат вредност а немаат цена. Вредноста на една куќа се состои во тоа што таа е дом. Вредноста на Република Македонија се состои во тоа што таа е наш единствен заеднички дом. Немаме резервна татковина. Затоа, Република Македонија за нас е бесценета. Но, за жал, се однесуваме како да е безвредна.

Се потпираме на меѓународната заедница и се надеваме дека таа ќе ги извојува битките за нас. Но, заборавивме дека битките во кои други се борат за нас не не трансформираат. Нас не трансформираат и не прават подобри само оние битки што ние самите ги биеме. Ако сакате од една група поединци да создадете функционална заедница, дајте им цел што само заедно можат да ја постигнат. Таа цел е Република Македонија. Само заедно можеме да ја чуваме, само заедно можеме да ја градиме.

Најголемо дело на секој кој сака да создаде држава, не е само просто воспоставување на уредувањето, туку пред се одржувањето на тоа уредување. Проекција на тоа уредување во иднината, во далечната иднина. Речиси секое државно уредување, колку и да е несовршено, може да опстане кратко време. 27 години независност на Република Македонија се само миг во долгата историја на човештвото и човековиот стремеж кон слобода и поредок. Нашата цел треба да биде многу потрајна. Да ја градиме Република Македонија како држава што ќе трае и ќе не надживее и нас, и нашите деца, и нивните деца.

Само генерација родена во слобода може да изгради слободно општество. Но, единица мерка за слободата е вистината. Затоа, мора да почнеме со вистината.

На почетокот на моето обраќање реков дека вистината ги разобликува лагите, ги открива неисполнетите ветувања, ја разоткрива нечистата совест. Реков дека има многу нечиста совест во однос на македонскиот случај. Но, вистината ослободува и овозможува да се признае вината, да се поправат грешките, да се исцелат раните. Затоа, денеска, од оваа собраниска говорница гласно ја зборував вистината. Не за да поттикнувам омраза, бидејќи омразата предизвикува раздор, туку за заедно да се соочиме со реалноста.

А реалноста е дека огромна е разликата меѓу слободата со одговорност и слободата без одговорност. Првата е основа на слободното општество, втората е само друго име за безвластие и анархија. И тоа води во непоредок во кој нема слобода. Непоредок во кој владее омразата. Луѓето кои ги мразат своите политички и идеолошки противници, ниту се, ниту можат да бидат слободни. Тие се заробеници на омразата и желбата за одмазда и реваншизам.

Затоа, треба да се ослободиме од омразата и реваншизмот, и да се свртиме кон помирувањето, но она автентичното, без задни намери, без скриени агенди до кое се стигнува преку вистината и одговорноста.

Преку вистината и одговорноста што води до помирување, ќе имаме праведно општество во кое меѓусебното почитување одново ќе биде наша врвна вредност. Во кое власта и опозицијата наместо како заколнати непријатели ќе се доживуваат како достојни противници и партнери за доброто на граѓаните што ги избрале. Држава во која ќе имаме култура на почитување на Уставот и законите. Општество во кое младите ќе имаат реална надеж за исполнет живот и перспектива. Држава во која луѓето ќе имаат правна сигурност и слобода да го планираат својот живот. Држава во која децата ќе живеат во чиста и здрава животна средина. Стопанствениците ќе имаат отворени пазари и фер конкуренција. Студентите ќе се натпреваруваат со идеи, а иноваторите со изуми. Пензионери кои ќе имаат пристојни пензии за достоинствена старост. Доктори, наставници, воспитувачи чии плати ќе соодветствуваат со огромната одговорност што ја имаат – а тоа е да се грижат за здравјето на телото и на духот на секој еден од нас.

Ќе ве потсетам дека ова беа целите и на основоположниците на суверена и независна Република Македонија. Еден од нив, претседателот Киро Глигоров истакна дека прашањето за името и идентитетот е постаро од секој Устав, од секоја Влада, од секоја партија. Постаро е дури и од државата. Ниту еден поединец, од ниту една генерација, нема право да тргува со тоа име и со тој идентитет. И денес, од оваа говорница, се уште се надевам дека ова парламентарно мнозинство ќе смогне сила и ќе го послуша гласот на народот и ќе ја отфрли преспанската спогодба и амандманите за промена на Уставот.

Народот не само што го одбра, туку и го одбрани името на својата држава, а тоа име е Република Македонија. А јас како нејзин Претседател останувам да ја бранам волјата на народот и од тоа не мислам да отстапам.

Ви благодарам.